Ένας Μαθηματικός κάνει ένα πείραμα και μπαίνει σε ένα δωμάτιο όπου σας δίνει τους παρακάτω τρεις αριθμούς: 2, 4, 6.

Σας λέει ότι οι αριθμοί ακολουθούν έναν απλό κανόνα και σας ζητάει να ανακαλύψετε αυτόν τον κανόνα – προτείνοντας διαφορετικές σειρές των τριών αριθμών.

Στη συνέχεια, ο Μαθηματικός-πειραματιστής θα σας πει εάν οι «σειρές» που προτείνετε ακολουθούν τον κανόνα ή όχι, και μετά να αποκαλύψετε ποιος θεωρείτε είναι ο κανόνας.

Μπορείτε να κάνετε όσες δοκιμές θέλετε.

Δοκιμάστε το: Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο κανόνας;
…

Το παραπάνω προέρχεται από ένα κοινωνικό πείραμα που πρώτα διάβασα από τον συγγραφέα Ozan Varol που μας δείχνει πως θα σκεφτόμαστε διαφορετικά αλλά και να είμαστε “σωστοί” πιο συχνά στην δουλειά μας και στην ζωή μας. Θα το βρείτε εξαιρετικά ενδιαφέρον!
.
.

Πάμε πίσω στο πείραμα μας.

Για τους περισσότερους συμμετέχοντες, το πείραμα κατέληξε σε ένα από τα δυο παρακάτω συμπεράσματα:

Ο συμμετέχων Α είπε “4, 6, 8.”

Ο Μαθηματικός απάντησε, “Ακολουθεί τον κανόνα.” Ο συμμετέχων είπε τότε, “6, 8, 10.” «Ακολουθεί επίσης τον κανόνα», είπε ο Μαθηματικός.

Αφού έδωσε αρκετές ακόμα σειρές αριθμών – με αυτοπεποίθηση ο Συμμετέχων Α δήλωσε ότι ο κανόνας είναι «αυξανόμενα διαστήματα ανά δύο».

Ο συμμετέχων Β ξεκίνησε με “3, 6, 9.”

Ο Μαθηματικός απάντησε, “Ακολουθεί τον κανόνα.” Ο συμμετέχων είπε τότε, “4, 8, 12.” «Ακολουθεί επίσης τον κανόνα», είπε ο Μαθηματικός. Και αφού ο συμμετέχων Β έδωσε αρκετές ακόμα σειρές αριθμών, απάντησε ότι ο κανόνας είναι «πολλαπλάσια του πρώτου αριθμού».

Οπότε, οι περισσότεροι απαντούσαν είτε ότι ο κανόνας είναι “αυξανόμενα διαστήματα ανά 2”, είτε ότι είναι “πολλαπλάσια του πρώτου αριθμού”.

Και η αλήθεια είναι ότι έτσι φαίνεται να ισχύει.

Ο Μαθηματικός τότε απάντησε και στους δυο ότι έκαναν λάθος!

Μπορεί οι απαντήσεις τους να ακολουθούσαν τον κανόνα – όμως ΔΕΝ ήταν αυτός που νόμιζαν.

Ο κανόνας, όπως αποδεικνύεται τελικά, ήταν πολύ πιο απλός. Ήταν «αριθμοί σε αυξανόμενη σειρά». Απλά αυτό. Τίποτα άλλο.

Αν και εσείς κάνατε λάθος (όπως και εγώ), μην ανησυχείτε. Προκύπτει ότι στην μελέτη που έγινε, μόλις 1 στους 5 το πετυχαίνει σωστά.

Ένα ανεπίσημο video τους πειράματος μπορείτε να δείτε παρακάτω:

Ποιο είναι λοιπόν το μυστικό για να λύσουμε σωστά τον γρίφο;

Τι ξεχωρίζει τους επιτυχημένους συμμετέχοντες από τους αποτυχημένους; (αυτό ήταν ουσιαστικά το αντικείμενο της μελέτης)

Οι αποτυχημένοι συμμετέχοντες πίστευαν ότι βρήκαν τον κανόνα αμέσως και έτσι πρότειναν σειρές αριθμών που επιβεβαίωναν αυτή τους την πεποίθηση.

Αν νόμιζαν ότι ο κανόνας ήταν «αυξανόμενα διαστήματα ανά δύο», δημιούργησαν ακολουθίες όπως 10-12-14 ή 26-28-30.

Καθώς ο Μαθηματικός-πειραματιστής επικύρωνε κάθε νέα ακολουθία, οι συμμετέχοντες γίνονταν όλο και πιο σίγουροι για την αρχική τους ιδέα και υπέθεταν ότι βρίσκονταν στο σωστό δρόμο.

Ήταν πολύ απασχολημένοι προσπαθώντας να βρουν αριθμούς που ανταποκρίνονταν σε αυτό που νόμιζαν ότι ήταν ο σωστός κανόνας – αντί να ανακαλύψουν τον ίδιο τον κανόνα.

Οι επιτυχημένοι συμμετέχοντες έκαναν ακριβώς το αντίθετο.

Αντί να προσπαθήσουν να αποδείξουν “σωστό” τον εαυτό τους δημιουργώντας ακολουθίες των τριών αριθμών που επιβεβαίωναν την αρχική τους υπόθεση – προσπάθησαν να τον «βγάλουν λάθος».

Για παράδειγμα, αν νόμιζαν ότι ο κανόνας ήταν «αυξανόμενα διαστήματα των δύο», θα έλεγαν «3, 2, 1.». Αυτή η σειρά όμως δεν ακολουθεί τον κανόνα.

Θα μπορούσαν τότε απλά να πουν, “5, 11, 29.” Αυτή η σειρά ακολουθεί τον κανόνα του πειράματος, αλλά δεν ακολουθεί αυτό που οι περισσότεροι συμμετέχοντες θεώρησαν ότι ήταν ο σωστός κανόνας (είτε δηλαδή αυξανόμενα διαστήματα των 2, είτε πολλαπλάσια του 1ου αριθμού).

Όπως εντοπίζει λοιπόν ο Ozan Varol, το παραπάνω παιχνίδι των αριθμών, είναι ένας μικρόκοσμος της ζωή μας.

Αναφέρει: 

Το ένστικτό μας στην προσωπική και επαγγελματική μας ζωή είναι να αποδείξουμε τον εαυτό μας σωστό. Κάθε «ναι» μας κάνει να νιώθουμε καλά. Κάθε «ναι» μας κάνει να παραμένουμε σε αυτό που πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε. Κάθε «ναι» μας δίνει ένα παράσημο και μια δόση ντοπαμίνης.

Αλλά κάθε «όχι» μας φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στην αλήθεια.

Κάθε φορά που επικυρώνουμε αυτό που πιστεύουμε ότι ξέρουμε ως «το σωστό», περιορίζουμε το όραμά μας και αγνοούμε εναλλακτικές δυνατότητες που πιθανόν έχουμε – με τον ίδιο τρόπο που κάθε νεύμα έγκρισης από τον Μαθηματικό-πειραματιστή οδήγησε τους συμμετέχοντες να «φιξάρουν» τη λάθος υπόθεση.

Η παραπάνω μελέτη με τους αριθμούς, προέρχεται από ένα πραγματικό πείραμα που διεξήγαγε ο ψυχολόγος Peter Cathcart Wason το 1960, ο οποίος επινόησε τον όρο που ίσως έχετε ακούσει “επιβεβαίωση προκατάληψης” (confirmation bias).

Ο κύριος Ozan Varol συνεχίζει:

Η προκατάληψη αναφέρεται στην ανθρώπινη τάση να υποτιμούμε τα αποδεικτικά στοιχεία που έρχονται σε αντίθεση με τις πεποιθήσεις μας και την ίδια στιγμή να υπερεκτιμούμε στοιχεία που τα επιβεβαιώνουν.

Το «ιδεολογικό κλείδωμα» συμβαίνει χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε.

Ως αποτέλεσμα, πρέπει να προχωρήσουμε πέρα από απλές ατάκες του στυλ «είμαι ανοιχτός να αποδείξω τον εαυτό μου λάθος».

Πρέπει να εκθέσουμε εσκεμμένα τον εαυτό μας σε αυτήν την άβολη κατάσταση και να εργαστούμε ενεργά για να αποδείξουμε ότι κάνουμε λάθος.

Το παραπάνω δεν είναι ούτε απλό ούτε εύκολο.

Και όπως επισημαίνει ο συγγραφέας – όταν η εστίαση μας μετατοπίζεται από το να αποδείξουμε τον εαυτό μας σωστό στο να αποδείξουμε τον εαυτό μας λάθος – καταπολεμούμε προκαταλήψεις και ανοίγουμε τον εαυτό μας σε νέες ιδέες, γεγονότα και επιχειρήματα.

Και κλείνει με μια μικρή ιστορία όπου αρκετά χρόνια μετά την δημοσίευση του πειράματος που είδαμε παραπάνω – ο Wason βρήκε τυχαία στον δρόμο τον Imre Lakatos, φιλόσοφο της επιστήμης στο London School of Economics. “Έχουμε διαβάσει όλα όσα έχετε γράψει”, είπε Lakatos στον Wason, “και διαφωνούμε με όλα”. Και πρόσθεσε, “Ελάτε να μας δώσετε ένα σεμινάριο.”

Εδώ μπορείτε να διαβάσετε το Original άρθρο του Ozan Varol.

–Βασίλης Παππάς, Epixeirein